na Wczasy nad morzem

Twierdza na Wyspach

04 września 2013r.

Twierdza na wyspach Obiekty fortyfikacyjne na wyspach Uznam i Wolin, funkcjonujące obecnie jako wyróżniony produkt turystyczny "Twierdza na wyspach", to unikatowy w skali światowej zespół zabytkowych budowli militarnych, wtopionych w malowniczy pejzaż delty Odry. Atrakcyjność tych terenów dla osadnictwa, handlu i gospodarki morskiej, oraz wyjątkowe i militarnie strategiczne położenie geograficzne przyczyniły się do wznoszenia kompleksów obronnych. Obecnie istnienie tych obiektów przekłada się na atrakcyjność turystyczną wysp Wolin i Uznam. "Twierdza na wyspach" to nie tylko świadectwo bogatej historii ziem tej części Pomorza ale również argument do ratowania i zagospodarowywania najciekawszych budowli architektury militarnej. Historia twierdzy Zanim u ujścia Świny rozpoczęto budowę masywnych murów pruskiej twierdzy, wznosili tu swoje grody obronne książęta pomorscy, Duńczycy, Szwedzi, Prusacy i Francuzi. O tereny te ciągle toczono wojny, dostrzegając ich gospodarcze i strategiczne znaczenie. Forty obecnej twierdzy zaczęto wznosić w połowie XIX wieku. Była to odpowiedź na duńską blokadę świnoujskiego portu w 1848 roku. Kiedy w 1864 r. flota duńska ponownie usiłowała zagrozić Świnoujściu, widząc przez lunety najeżone działami mury fortów, odstąpiła od swego zamiaru. W 1870 r. oblężenie portu szykowały z kolei francuskie okręty wojenne, jednak i one nie odważyły się zaatakować świnoujskich fortyfikacji. Prusy przeżywały wówczas szczyt swojej potęgi, lokując zyski z wygrywanych wojen w dalsze fortyfikowanie twierdzy. Wraz z rozrastaniem się murów twierdzy, zwiększała się też liczba strzegących i broniących jej żołnierzy. Pruscy żołnierze byli obecni na ulicach uzdrowiska, a oficerowie stali się częścią miejscowej śmietanki towarzyskiej. Do częstych należały wizyty pruskich dostojników: duchowego twórcy świnoujskiej twierdzy księcia Adalberta von Preussen, króla Fryderyka Wilhelma IV oraz cesarzy Wilhelma I i Wilhelma II. Bywały tu także koronowane głowy ówczesnych mocarstw. Towarzyszyli im zarówno dyplomaci, jak i agenci wywiadów. Podczas I wojny światowej w Świnoujściu była również słynna Mata Hari. Jednym z komendantów twierdzy w latach międzywojennych był admirał Canaris, późniejszy szef niemieckiej Abwehry, a swoją karierę rozpoczynał podobnie w Świnoujściu admirał Donitz, twórca niemieckiej floty podwodnej i dowódca Kriegsmarine. W okresie obu wojen światowych na wyspach Wolin i Uznam wybudowano ogromną ilość różnych obiektów militarnych, z których sporą część możemy oglądać jeszcze dzisiaj. Niektóre umocnienia powstały nawet w czasach "zimnej wojny". Wszystko to składa się obecnie na unikatowy zespół zabytków architektury obronnej i materialne dziedzictwo kulturowe Europy. Nic zatem dziwnego, że trzy dobrze zachowane forty w Świnoujściu po odrestaurowaniu stały się atrakcją turystyczną i są udostępnione dla zwiedzających, a kolejne obiekty są zagospodarowywane. W 2005 r. "Twierdza na wyspach" uzyskała certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej dla najlepszego produktu turystycznego w Polsce. Warto też wspomnieć, iż Miasto Świnoujście uczestniczy w nowatorskim programie europejskim Baltic Fort Route. Na wyspie Wolin wytyczona została ścieżka dydaktyczna "Szlak fortyfikacyjny". Twierdza odżywa więc na nowo, tym razem, w służbie pokoju. Zachodni kompleks fortyfikacyjny Zespół dawnych umocnień pruskich na zachodnim brzegu ujścia Świny położony jest w urokliwej części miasta. Z jednej strony otacza go plaża i brzeg kanału portowego, z drugiej strony graniczy z Parkiem Zdrojowym i świnoujskim portem jachtowym Basen Północny. Do dziś zachowały się niemal wszystkie jego elementy architektoniczne. Do najstarszych budowli zachodniego kompleksu należy FORT ANIOŁA. To pruskie dzieło fortyfikacyjne wzniesiono w latach 1854 - 1858. Początkową nazwę fortu "Werk III" zmieniono z czasem na "Engelsburg" (Zamek Anioła) z racji uderzającego podobieństwa do rzymskiego mauzoleum cesarza Hadriana, późniejszej siedziby papieskiej. Projektanci nadali budowli kształt trójkondygnacyjnej rotundy, zwieńczonej na górze tarasem i basztą obserwacyjną. W ścianach zewnętrznych wykonano otwory strzelnicze dla lekkich dział i broni ręcznej. Do 1863 roku fort otoczony został wałami ziemnymi o narysie pentagonalnym oraz podwójną fosą wodną. Do wnętrza wiodła grobla i brama obronna, wyposażona w dodatkowe stanowiska strzeleckie i artyleryjskie. W latach 1870-1880 w wewnętrzny wał ziemny wkomponowano 3 schrony dla dział polowych, mały magazyn amunicyjny oraz schron dla kanonierów. Pod koniec XIX w. do fortu doprowadzono łączność telegraficzną, telefoniczną oraz sieć energetyczną. W czasie I wojny światowej obiekt połączono kolejką wąskotorową z innymi fortyfikacjami zachodniego kompleksu. Wokół fortu pojawiły się wtedy stanowiska dla karabinów maszynowych i moździerzy. W okresie międzywojennym fort przystosowano do walki z użyciem broni chemicznej, montując tutaj gazoszczelne drzwi i pokrywy pancerne okien. Na baszcie wybudowano stanowisko przeciwlotniczej stacji radarowej. Po wojnie Rosjanie przebudowali betonowy bunkier na baszcie oraz postawili obecny maszt dla anten radiowych i radiolokacyjnych. W drugiej połowie XIX w. Fort Anioła obsadzony był przez piechurów i artylerzystów w sile kompanii (około 100 ludzi). Podczas I wojny światowej zaczął stopniowo tracić na znaczeniu jako obiekt bojowy. W okresie międzywojennym przeszedł we władanie niemieckiej marynarki. W latach 30-tych zainstalowała się tutaj kompania obserwacyjno-meldunkowa obrony przeciwlotniczej. W maju 1945 r. załoga bez walki opuściła fort i ewakuowała się okrętem na zachód. Po wojnie fort zajęła sowiecka marynarka, wykorzystując go jako obiekt obserwacyjny, a następn ie posterunekwykrywa n ia i prognozowa n ia skażeń chemicznych i promieniotwórczych. Rosjanie opuścili fort w grudniu 1992 roku. Obecnie w Forcie Anioła funkcjonuje kawiarnia, otwarta przez cały rok. Serwowane są przepyszne miody pitne, wina, piwa, czekolada na gorąco, wyśmienite kawy i herbaty. Kawiarnia połączona jest z galerią sztuki oraz wystawą biżuterii artystycznej. Fort Anioła proponuje zwiedzanie fortu z przewodnikiem, na życzenie organizację ognisk, imprez, konferencji, spotkań integracyjnych w sali kominkowej lub na zewnątrz fortu, pokazów tańca z ogniem, turniejów rycerskich. Ponadto w ofercie znajduje się survivalowy tor przeszkód oraz strzelanie z łuku, karabinków pneumatycznych, pistoletu pneumatycznego, rzut toporem i włócznią. W ciągu roku na Forcie Anioła odbywają się liczne wystawy, wernisaże, koncerty, spotkania z poezją, spotkania z ciekawymi ludźmi. Na miejscu sprzedaż pamiątek związanych z fortem, miastem. W salach fortu urządzono wystawy ukazujące życie Słowian i Wikingów. Do zachodniego kompleksu fortyfikacyjnego należy także FORT ZACHODNI, wybudowany w latach 1856 - 1861. Ta pruska budowla obronna została umiejscowiona w sąsiedztwie plaży i zachodniego falochronu. Ówcześni artylerzyści mogli stąd obserwować wejście do portu i wody Zatoki Pomorskiej, a w razie potrzeby wycelować ciężkie działa i podjąć walkę z wrogimi okrętami. Pierwotnie fort funkcjonował pod nazwą "Werk IV", później jako "Batterie A", "Westbatterie", by podczas ostatniej wojny przyjąć nazwę "Batterie Henningsen". Fort rozbudowywany i modernizowany był przez kilkadziesiąt lat. Z małej, parterowej reduty na planie kwadratu, rozrósł się po 1863 r. do otoczonego fosą wodną i wałami ziemnymi fortu redutowego. W 1881 r. ukończono taras z siedmioma działobitniami, ciągnącymi się wzdłuż całego fortu. Pod galerią wybudowano dwa sektory podziemi z magazynami amunicyjnymi. W tym czasie fort uzbrojono w 4 ciężkie armaty nadbrzeżne Kruppa kalibru 210 mm oraz kilka dział polowych. Na początku XX w. pojawiły się tu karabiny maszynowe i lekkie moździerze. Po I wojnie światowej fort rozbrojono. W 1922r. ponownie zainstalowano tutaj baterię 4 dział nadbrzeżnych kalibru 150 mm, których stanowiska zbudowano na koronie północnego wału ziemnego. W 1941 r. na zachodnim skrzydle fortu wzniesiono betonowy bunkier dowodzenia. Po 1945 r. Rosjanie zbudowali w centrum i na obu skrzydłach fortu 3 betonowe bunkry dla armat nadbrzeżnych kalibru 127 mm. Do początku XX w. fort obsadzony był przez piechurów i artylerzystów (około 300 ludzi). Po I wojnie światowej zainstalowano tutaj szkolną baterię nadbrzeżną III Oddziału Artylerii Morskiej. W 1939 r. część marynarzy z obsługi fortu wzięła udział w ataku na Westerplatte, podczas którego zginął ich dowódca por. Wilhelm Henningsen, wcześniej oficer artylerii w forcie. Na jego cześć "Baterię Zachodnią" przemianowano na baterię "Henningsen". Na wiosnę 1945 r. bateria wzięła udział w ostrzeliwaniu celów lądowych, po czym jej obsługa zniszczyła działa i ewakuowała się okrętem na zachód. Po wojnie fort wykorzystywała sowiecka marynarka. W roku 1962 obiekt przekazano miastu. Obecnie w Forcie Zachodnim funkcjonuje muzeum historii twierdzy i skansen militarny. Ekspozycja składa się ze starej broni, mundurów, archiwalnych zdjęć i planów oraz wielu innych militariów. Na terenie fortu znajduje się bezpłatny parking dla zwiedzających. Latem można tu kupić pamiątki i wydawnictwa historyczne, a także gorące i zimne napoje oraz słodycze. Zwiedzanie fortu odbywa się samodzielnie i obejmuje salę muzealną oraz wytyczoną trasę po całym obiekcie. Na życzenie, po uprzednim ustaleniu terminu, istnieje możliwość zwiedzania z przewodnikiem. W czerwcu 2008 roku, tuż przy Forcie Zachodnim, w dawnym tzw. laboratorium (montowni nabojów w zewnętrznym kompleksie pomocniczym przy zachodnim forcie artyleryjskim) otwarta została RESTAURACJA "KONSTELACJA". Stanowi fantastyczne miejsce spotkań rodzinnych i biznesowych w otoczeniu historii. W "Konstelacji" mają również miejsce wydarzenia kulturalne, wystawy malarstwa, działania happeningowe Festiwalu Artystycznego Młodzieży Akademickiej "FAMA", czy koncerty zespołów.